Psychoterapia polega na rozmowie terapeuty z osobą zgłaszającą się po wsparcie (pacjentem). Rozmowa taka (sesja terapeutyczna) trwa 50 minut i odbywa się raz w tygodniu, w tym samym dniu i o tej samej porze. Jej tematem są albo bieżące sytuacje z życia, które w jakiś szczególny sposób są dla pacjenta ważne czy trudne, albo sytuacje, które już miały miejsce (czasem w odległej przeszłości), ale wciąż pozostają trudne i budzą silne emocje.
Celem rozmowy terapeutycznej jest poznanie sposobu funkcjonowania umysłu pacjenta, jak również dotarcie do zahamowanych emocji, by je uwolnić przez ich przeżycie (odreagowanie). Dlaczego terapeuta stara się poznać umysł pacjenta? Żeby zrozumieć, jakimi schematami myślenia pacjent się posługuje. Bowiem każdy z nas posiada różne schematy myślenia. Dotyczą one tego, co myślimy o sobie, o innych i o świecie. Zatem wpływają na to, jak w ogóle myślimy, a przez to, co czujemy i jak się zachowujemy. Nasze schematy myślenia formowały się w dzieciństwie i okresie dojrzewania. W dorosłości kierują naszym życiem, czego często nie jesteśmy świadomi. Wiele z tych schematów jest nam bardzo pomocnych, ale są też i takie, które stają się źródłem kłopotów czy wręcz cierpienia.
Tak więc psychoterapia pomaga przezwyciężyć różne zahamowania i destrukcyjne, odruchowe sposoby reagowania. Pacjent staje się bardziej zdolny do pokonywania swoich lęków oraz do korzystania z nowych, bardziej adekwatnych i skutecznych sposobów radzenia sobie z życiowymi wyzwaniami.
Bardzo ważną cechą spotkań terapeutycznych jest poufność. Terapeuta, kierując się etyką zawodową, nikomu nie przekazuje, co jest tematem rozmów z pacjentem ani nie ujawnia personaliów pacjenta. Kolejną istotną cechą jest postawa samego terapeuty. Ważne, by w swojej pracy kierował się on światopoglądową neutralnością oraz delikatnością i współczuciem wobec trudności pacjenta. Terapeucie nie wolno oceniać ani wartościować pacjentów oraz ich sposobu życia. Terapeuta nie udziela rad ani nie daje recept. Jego zadaniem jest stworzyć takie warunki, by pacjent sam znalazł najlepsze rozwiązanie dla swoich trudności.
Aby się to wszystko dokonało, musi powstać więź między pacjentem a terapeutą. Więź, w której jest obecne zaufanie i szacunek, a jednocześnie pełna autonomia ich obu.
Stąd psychoterapia jest procesem dość długotrwałym (od kilkudziesięciu spotkań po kilkuletnie) i zasadniczo różni się od innych form wsparcia, takich jak rozmowa z przyjacielem, księdzem czy psychologiem.
Badania naukowe potwierdziły skuteczność pomocy psychoterapeutycznej. Jednak zasadniczo zwracają uwagę, że skuteczność ta jest tym większa, im większą motywację do zmiany ma sam pacjent. Zatem żadna metoda pracy psychoterapeutycznej nie będzie skuteczna, jeśli to terapeuta będzie bardziej chciał pomóc pacjentowi niż on sobie samemu.
Kto może zgłosić się na psychoterapię? Najczęstszym motywem zgłaszania się jest jakieś długotrwałe cierpienie psychiczne lub jakaś powtarzająca się w życiu niemożność. Oczywiście to dość duże uogólnienie, ale trudno w kilku zdaniach opisać wszelkie możliwe warianty cierpienia psychicznego. Są to i stany lękowe i depresyjne. Nasilone emocje gniewu, poczucia winy czy wstydu, utrudniające normalne funkcjonowanie. Kłopoty z odżywianiem czy niemożność budowania satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi. Wycofanie czy brak wiary we własne możliwości. Cierpienie nie jest jednakże jedynym powodem podjęcia psychoterapii. Jest to też skuteczna metoda pracy dla tych, którzy chcą lepiej poznać samych siebie, stać się bardziej skutecznymi w pracy zawodowej, mieć bardziej satysfakcjonujące relacje z innymi. Dla tych, którzy chcą się rozwijać i nabywać nowych kompetencji.
Zwykle psychoterapia rozpoczyna się od kilu wstępnych spotkań, zwanych konsultacjami. Jest to ważny czas zarówno dla pacjenta jak i terapeuty. Pacjent może zapoznać się z terapeutą, usłyszeć, jak widzi on zgłaszane problemy i jakie rozwiązania proponuje. Dla terapeuty zaś konsultacja to czas zebrania informacji o pacjencie, analiza zgłaszanych trudności oraz ocena czy psychoterapia jest w danym momencie życiowym pacjenta możliwa i czy rokuje nadzieje na pozytywne zmiany. Tak więc konsultacje kończą się decyzją albo na wspólną pracę albo skierowaniem do innego specjalisty. Nigdy jednak ta decyzja nie jest odwlekana. Gdy terapeuta widzi, że nie może się podjąć pracy z danym pacjentem, informuje o tym zwykle na pierwszym spotkaniu lub jeszcze podczas wstępnej rozmowy telefonicznej czy mailowej.
Podsumowując można powiedzieć, że psychoterapia to taki rodzaj pomocy, której celem jest dokonanie zmiany myślenia i zachowania pacjenta. Jeśli ta zmiana sięga zasadniczych przyzwyczajeń i cech, mówimy o zmianie osobowości lub zmianie jej struktury. Aby ta zmiana zaszła, pomoc terapeutyczna musi trwać dostatecznie długo. Pacjent, przy życzliwym wsparciu terapeuty, stopniowo sięga do kolejnych problemów i sukcesywnie je rozwiązuje. Ostatecznie więc psychoterapia służy temu, by pacjent jako dorosły człowiek mógł żyć szczęśliwie, rozwijać się i angażować w pracę i relacje z innymi.